چرخ‌های فراوان و مختلف -بسان چرخ‌دنده‌هایی که یک دستگاه صنعتی را به حرکت در می‌آورند- چرخ زندگی آدمیان را راه می‌اندازند. هر کدام از این چرخ‌ها بنا به ضرورت روزمره‌ی زندگی بشر می‌چرخند تا این ضرورت‌ها را مرتفع سازند. انسان خردمند از آغاز تاکنون برای دست و پنجه نرم کردن با چرخه‌ی راه و رسم زندگی در پی‌ چاره‌اندیشی بوده است و همواره خلاقیت و ابتکار خود را به کار گرفته تا با خلق ابزار و وسایل بتواند به سهولت زندگی کند. چنان‌که محیط و عوامل زیستی خود را به اقتضای زمان تغییر داده و به دنبال ضرورت‌های زیستی و نوع معیشت، درحال تکاپو بوده است. بنابراین بشر با تکیه بر ابتکار و هوش و زکاوت خود در گذران زندگی توانسته ابزار و وسایلی اختراع کند که در زندگی و جامعه تأثیرگذار باشند. اختراع چرخ یکی از ابتکارات مهم بشر است که به شکل‌های مختلف فعالیت‌های روزمره‌ی زیستی انسان را تسهیل و سرعت بخشیده است.

در یک تعریف کلی چرخ وسیله‌ای است گرد و مدور که کاربردهای گوناگون در زندگی بشر دارد. به استناد منابع و مآخذ پیشینه‌ی این گردونه‌ها به قرن‌ها پیش برمی‌گردد. نخستین وسیله‌ی دایره‌ای چرخنده، مربوط به هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد است که تعدادی قابل ملاحظه‌ای از آن در تپه‌های سیلک کاشان کشف شده‌اند. حلقه‌های دوک از جنس گِل رُس پخته‌شده یا از جنس سنگ هستند که بیانگر قدمت وسیله‌ی ریسندگی الیاف هستند. (گیرشمن، 1380: 13) اثر دیگر نقش برجسته‌ی زن نخ‌ریس عیلامی است، متعلق به هشتصد سال پیش از میلاد که در شوش پیدا شده و در موزه‌ی لوور پاریس نگهداری می‌شود. (محمدپناه، 1392: 40) همچنین چرخ سفالگری، که در هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد اختراع شده است. در منابع آورده شده تا پیش از هزاره‌ی چهارم میلادی زنان با دست بدون چرخ ظروف سفالی می‌ساختند. گفته می‌شود ساخت ظروف سفالی امروزیِ کلپورگان سیستان بلوچستان ادامه‌ی آثار این دوره است. كشفيات تپه‌ی سيلك كاشان، اختراع چرخ سفالگري در دوره‌ی هزاره‌ی چهارم را تأييد مي‌كند. اما چرخی که در این دوره اختراع می‌شود صفحه‌ي چوبی ساده‌ای است كه روي زمين قرار مي‌گرفته و با نیروی دورانی دست می‌چرخیده و امكان مي‌داده تا ظروف در جريان ساخت دور محور خود بچرخند و شکل بگیرند. نکته‌ی درخور توجه، وجود مشابه این چرخ در شهر میناب از توابع استان هرمزگان است. این چرخ را در جريان سفر علمی که برای پژوهش فن‌آوري بومي و سنتي استان هرمزگان، به شهرستان ميناب داشتم از نزدیک مشاهده کردم که از نظر سادگي و ابتدايي شباهت فراوانی با چرخ دستی سيلك دارد. اين چرخ از يك صفحه‌ي ساده مدور از جنس نوعي سنگ سخت و محكم تشكيل شده كه در ارتفاع 10 تا 15 سانتي‌متر روي ميل آهني نوك‌تيز كه به زمين كوبيده شده به كمك نيروي دست و بازوي سفالگر مي‌چرخد. بدين صورت كه در گرداگرد لبه‌ي صفحه‌ی سنگ سوراخ‌هايي در حد و اندازه‌ي يكسان ايجاد شده است. سفالگر هنگام كار پاي چرخ نشسته به مقدار لازم گل ورزيده را در وسط سنگ گذارده با ميل چوبي كه نقش

دستگيره‌ي گرداننده‌ي سنگ را دارد داخل يكي از سوراخ‌ها فرو مي‌كند. سنگ را با حركتي مشابه حركت دستاس يا آسياب دستي با نيرو و سرعتي مضاعف به چرخش در مي‌آورد. پس از اين‌كه چرخ سرعت لازم را به‌دست آورد چوب را از سوراخ بيرون آورده شروع به شكل دادن گل مي‌کند.

چرخ یا گردونه‌ی دیگری که می‌توان به کمک آن -به‌عنوان سند تاریخی- پیشینه‌ی چرخ را مورد تحلیل و بررسی قرار داد چرخ‌پره‌ی آسیاب‌های آبی است. به استناد منابع و مآخذ موجود تاریخ و قدمت بهره‌برداری از نوع سازه‌ی آبی به قرن‌ها پیش برمی‌گردد. چنان‌که قدمت سازه‌های آبی شوشتر را به عصر هخامنشیان و ساسانیان نسبت می‌دهند. وولف در کتاب «صنایع دستی کهن ایران» که اختراع آسیاب را به یونانیان نسبت می‎دهد، به نقل از استرابو آورده: نخستین آسیاب ثبت شده در تاریخ به دستور مهرداد (میتر ادات) پادشاه پارت (65 سال پیش از مسیح) در قصر وی در آسیای صغیر برپا شد. (وولف، 1388: 252)